.jpg)
Ποια είναι ακριβώς τα χειρόγραφα που φυλάσσονται στην μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους, το λεγόμενο «Κάστρον της Ορθοδοξίας» ή το αποκαλούμενον «Περιβόλι της Παναγιάς»!… Διαβάστε τι αποκαλύπτουμε στον δεύτερο τόμο του βιβλίου μας: «Πού βρίσκονται τα αρχαία ελληνικά χειρόγραφα»!..
Επειδή στον πρώτο τόμο του βιβλίου μας πολλοί ήσαν εκείνοι οι οποίοι επιθυμούσαν να διαβάσουν έναν διεξοδικότερο κατάλογο με τα χειρόγραφα που φυλάσσονται στο Άγιον Όρος, ώστε να πιστοποιήσουμε – ει δυνατόν- τα λεγόμενά μας, δεν διστάσαμε να υποστούμε την βάσανον μιας μεγαλυτέρας ερεύνης προς απόδειξιν του λόγου του αληθούς.
Αυτός και ο λόγος που με το παρόν άρθρο μας φροντίσαμε νατεκμηριώσουμε τις απόψεις μας για τα χιλιάδες αρχαία ελληνικά και βυζαντινά χειρόγραφα που βρίσκονται σήμερα στο «Κάστρον της Ορθοδοξίας» ή σ’ αυτό που όλοι αποκαλούν «Περιβόλι της Παναγιάς» και τα οποία έχουν ως εξής:
1.Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΑΤΟΥ
Η βιβλιοθήκη του Πρωτάτου, στεγαζομένη εις τον τελευταίον όροφον του πύργου, περιέχει 117 χειρόγραφους κώδικες, εκ των οποίων οι 47 είναι περγαμηνοί, και ικανόν αριθμόν εντύπων βιβλίων. Εκ των κωδίκων οι 81 περιγράφονται υπό Σπ. Λάμπρου (Κατάλογος, τ. Α' 1885, σ. 1 -10), οι δε λοιποί υπό των Λ. Πολίτου και Μ. Μανούσακα («Ελληνικά», τ. ΚΓ' 1970, σ. 11 - 37). Επίσης εντός του αρχειοφυλακίου του Πρωτάτου φυλάσσεται το πρώτον Τυπικόν του Αγίου Όρους γραμμένον επί αιγείου δέρματος, ένεκα του οποίου ονομάζεται «Τράγος», και φέρον την ιδιόχειρον υπογραφήν του Ιωάννου Τσιμισκή.
2. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ
Πλουσιότατη είναι η γνωστή βιβλιοθήκη της Μονής Διονυσίου, η ποία, στεγαζομένη εντός ωραίας και ασφαλούς αιθούσης επί της προσφάτως ανοικοδομηθείσης νέας πτέρυγος της μονής, είναι εκ των καλυτέρων οργανωμένων βιβλιοθηκών του Αγίου Όρους. Περιέχει 804 χειρόγραφους κώδικες, εκ των οποίων 125 είναι περγαμηνοί, εξ ων οι τρεις παλίμψηστοι, 641 χαρτώοι, 11 βομβύκινοι, και 27 ειλητάρια, 22 επί περγαμηνής και 5 χαρτώα.
Την πλειονότητα των χειρογράφων τούτων αποτελούν τα θεολογικού και λειτουργικού περιεχομένου, ήτοι ευαγγέλια, πραξαπόστολοι, μαρτυρολόγια, πατερικά έργα (λόγοι, ομιλίαι, ασκητικά και νηπτικά), λειτουργίαι, χειρόγραφα εκκλησιαστικής μουσικής, αλλ' υπάρχουν προς τούτοις και έργα κλασσικών συγγραφέων. 'Εξ όλων αυτών 58 κώδικες και ειλητάρια είναι ιστορημένα με μικρογραφίες και πλουσίως κοσμημένα επίτιτλα και αρχικά γράμματα.
Οι 586 των κωδίκων τούτων περιέχονται εις τους καταλόγους τον Σπ. Λάμπρου (Κατάλογος, τ. Α' 1885, σ. 319 - 436), οι δε λοιποί εις κατάλογον καταρτισθέντα υπό Ευθυμίου μοναχού Διονυσιάτου (ΕΕΒΣ, τ. ΚΖ' 1957, σ. 233 - 271).
Νεώτερα, περί τα 100, χειρόγραφα υπάρχουν εις το διακονικόν του καθολικού, σπαράγματα δε πολλών περγαμηνών και χαρτώων κωδίκων εντός φακέλων εις την βιβλιοθήκην της μονής.
Πλην τον τμήματος των χειρογράφων, η εν λόγω βιβλιοθήκη διαθέτει και μέγαν αριθμόν εντύπων βιβλίων, περίπου 3.500, μεταξύ των οποίων λίαν αξιόλογα αρχέτυπα και παλαίτυπα, και σπανίας εκδόσεις της Αγίας Γραφής, εκκλησιαστικών και κλασσικών συγγραφέων, ως και διαφόρων λεξικών τον 16ου αιώνος.
3. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΥΤΛΟΥΜΟΥΣΙΟΥ
Η βιβλιοθήκη της μονής στεγάζεται εις τον τελευταίον όροφον της βορειοδυτικής πτέρυγος εις ασφαλή αίθουσαν. Περιέχει 662 χειρόγραφους κώδικες, εκ των οποίων οι 100 είναι περγαμηνοί. Εκ τούτων οι 461 κώδικες περιγράφονται υπό του Σπ. Λάμπρου (Κατάλογος, τ. Α' 1885, σ. 270 - 310), οι δε λοιποί υπό του Λ. Πολίτου (Συμπληρωματικοί κατάλογοι χειρογράφων Αγίου Όρους, Α' Χειρόγραφα Μονής Κουτλουμουσίου, «Ελληνικά», τ. ΚΑ' 1968, σ. 109 - 148 και τ. KB' 1969, σ. 74 - 105). Επίσης περιλαμβάνει πολλά και αξιόλογα έγγραφα, εκ των οποίων σημαντικός αριθμός εξεδόθη ήδη, και περί τας 3.500 εντύπων βιβλίων.
Εις την μονήν υπάγεται η παρά τας Καρυάς ιδιόρρυθμος σκήτη του Αγίου Παντελεήμονος ιδρυθείσα το έτος 1780 υπό τινος ιερομόναχου Χαραλάμπους και αριθμούσα σήμερον είκοσι τρεις καλύβας. Διαθέτει βιβλιοθήκην η οποία περιλαμβάνει 38 χειρόγραφους κώδικες και 350 έντυπα βιβλία. Κατάλογον των 38 τούτων κωδίκων συνέταξαν οι Λ. Πολίτης και Μ. Κατραμάδος (Κατάλογος χειρογράφων σκήτης Αγίου Παντελεήμονος, («Ελληνικά» τ. Κ' 1967, σ. 349 - 386). Το κυριακόν δε ταύτης, πενιχρόν και άνευ τοιχογραφιών, εκτίσθη πιθανώς το έτος 1790.
4. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΟΥ
Η βιβλιοθήκη της μονής ευρίσκεται άνωθεν του νάρθηκος του καθολικού. Περιλαμβάνει 409 χειρόγραφους κώδικες, εκ των οποίων 20 είναι περγαμηνοί, 1 βομβύκινος και οι λοιποί χαρτώοι. 'Εκ τούτων έχουν καταγραφεί υπό του Σπ. Λάμπρου οι 341 κώδικες (Κατάλογος, τ. Α' 1885, σ. 200-232), των δε λοιπών η καταγραφή υπάρχει εις χειρόγραφον κατάλογον της μονής. Ολίγοι εξ αυτών είναι ιστορημένοι. Εκ των χαρτώων κωδίκων οι 83 περιέχουν εκκλησιαστικήν μουσικήν και κυρίως συνθέσεις του Πέτρου Γλυκέως του Μπερεκέτου. Επίσης η βιβλιοθήκη αριθμεί περί τους 4.000 τόμους εντύπων βιβλίων!
5. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
Η βιβλιοθήκη της μονής Γρηγορίου κατόπιν της μεγάλης πυρκαϊάς και εν συνεχεία λόγω της δηώσεως αυτής κατά τους αγώνας του 1821 είναι μεν σχετικώς πτωχή, αλλά καλώς ταξινομημένη και οργανωμένη. Στεγαζομένη εντός θολοδμήτου μικρού διαμερίσματος κάτωθι της τραπέζης επί της νοτιοδυτικής πτέρυγος της μονής, αριθμεί εν συνόλω 297 χειρόγραφα, ήτοι 11 εκ περγαμηνής και τα υπόλοιπα χαρτώα, ποικίλου περιεχομένου. Δέον να σημειωθή ιδιαιτέρως ενταύθα το μοναδικόν εις τον κόσμον χειρόγραφον του «Ποιμένος του Ερμά») (φύλλα εξ), του οποίον τα τρία εκ των αρχικών εννέα φύλλων, αφαιρεθέντα υπό του αρχαιοκαπήλου Σιμωνίδου, ευρίσκονται εις την Λειψίαν.
Εκ των ως άνω κωδίκων οι 161 περιέχονται εις τους καταλόγους του Σπ. Λάμπρου (Κατάλογος, τ. Α' 1885, σ. 43 - 59 και τ. Β' 1890, σ. 470 - 471), οι δε λοιποί εις χειρόγραφον κατάλογον της μονής λίαν επιμελημένον, συνταχθέντα υπό του μοναχού Βαρλαάμ Γρηγοριάτου και του καθηγουμένου Βησσαρίωνος Γρηγοριάτου, του οποίου ήδη έχει ετοιμαστεί μία έκδοσις. Πλην των χειρογράφων τούτων σώζονται πολλά αξιόλογα έγγραφα, ως σιγίλια, κηρόβουλλα, φερμάνια κ.ά., αρχαιότερα δε τούτων είναι ένα τουρκικόν σουρέτιον του έτους 1429 και ένας τουρκικός βακουφναμές του 1561. Επίσης η εν λόγω βιβλιοθήκη περιλαμβάνει περί τας 4.500 εντύπων βιβλίων, μεταξύ των οποίων αξιόλογα αρχέτυπα και παλαίτυπα.
6. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΙΒΗΡΩΝ
Ή εν λόγω βιβλιοθήκη περιέχει υπέρ τας 2.000 χειρογράφων κωδίκων παντοειδούς περιεχομένου και περίπου 15 λειτουργικά ειλητάρια. 'Εκ των κωδίκων οι 123 είναι περγαμηνοί, οι δε λοιποί βομβύκινοι (23) και χαρτώοι. Οι 1.386 περιγράφονται υπό του Σπυρίδωνος Λάμπρου (Κατάλογος II, 1900, σ. 1-279). Πολλοί κώδικες είναι ιστορημένοι, κυρίως Τετραευάγγελα, Ευαγγελιστάρια, Λόγοι Πατέρων και Λειτουργίαι. Εκ τούτων αναφέρονται τριάντα τρεις (33), ενώ υπάρχουν περί τα 100 χειρόγραφα επί περγαμηνής εις γεωργιανήν γλώσσαν.
Πλην του τμήματος των χειρογράφων η βιβλιοθήκη περιλαμβάνει σπουδαία αρχέτυπα και παλαίτυπα ως και υπέρ τας 15.000 εντύπων βιβλίων!
Προς τούτοις φυλάσσονται εις την Μονήν πολύτιμα πατριαρχικά και αυτοκρατοτορικά έγγραφα, ως είναι, τα χρυσόβουλλα των αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου Ζ΄ του Πορφυρογέννητου (των ετών 946 και 958), του Ρωμανού Β΄ (960), του Βασιλείου Β΄ (980) κ.α..
.jpg)
7. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΕΣΦΙΓΜΕΝΟΥ
Εις το αρχείον της μονής, ήτοι εις το παλαιόν ηγουμενείον, φυλάσσονται αξιόλογες φορητές εικόνες, χρυσόβουλλα, μολυβδόβουλλα, σιγίλια και πολλά έγγραφα.
Εις συνεχόμενον προς το σκευοφυλάκιον χώρον στεγάζεται, προσωρινώς επίσης, και η βιβλιοθήκη της μονής. Εις αυτήν ανέρχεται κανείς δια στενής ελικοειδούς κλίμακος. Περιλαμβάνει 372 χειρόγραφους κώδικες, εκ των οποίων οι 75 επί περγαμηνής.
Ο Σπυρίδων Λάμπρος περιγράφει τους 320 εξ αυτών (Κατάλογος Ι, 1895, σ. 170 - 199).
Εικονογραφημένοι κώδικες υπάρχουν εν συνόλω 22, εκ των οποίων σπουδαιότερος ο υπ' αριθ. 14 (αριθ. μονής 33: Μηνολόγιον του 11ου αιώνος), ο οποίος θεωρείται και εκ των αξιολογωτέρων του Αγίου Όρους.
Πλην του τμήματος των χειρογράφων η εν λόγω βιβλιοθήκη περιέχει και υπέρ τας 2.000 εντύπων βιβλίων ποικίλης ύλης. Επίσης εις έτερον διαμέρισμα επί του δευτέρου ορόφου της βορεινής πλευράς υπάρχει και άλλη βιβλιοθήκη, εις την οποίαν ευρίσκονται περί τας 6.000 εντύπων βιβλίων, ο αριθμός των οποίων αυξάνεται με την πάροδον του χρόνου.
8. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΧΕΛΑΝΔΑΡΙΟΥ
Η βιβλιοθήκη της μονής μετεφέρθη τελευταίως εκ του παρεκκλησίου των Αρχαγγέλων εις το προαναφερθέν οίκημα, όπου στεγάζεται και το σκευοφυλάκιον αυτής. Καταλαμβάνει τον πρώτον όροφον, με ορισμένα χειρόγραφα εις τις προθήκες του δευτέρου ορόφου, και είναι καλώς οργανωμένη.
Περιλαμβάνει 181 ελληνικούς χειρόγραφους κώδικες, εκ των οποίων οι 105 περιγραφόμενοι υπό του Σπ. Λάμπρου (Κατάλογος Ι, 1895, σ. 28 - 30), ως και σπαράγματα περγαμηνών και χαρτώων κωδίκων εντός φακέλων.
Επίσης περιέχει 809 σλαβικούς κώδικες, εκ τον οποίων οι 666 έχουν καταλογογραφηθεί υπό του μοναχού Σάββα Χελανδαρινού (Sαvα Chilandarec, Rukopisy a starotisky chilandarske, 1899). Των υπολοίπων κωδίκων υπάρχει χειρόγραφος κατάλογος συμπληρούμενος εκάστοτε υπό των πατέρων βιβλιο¬θηκαρίων της μονής.
Εκ των ανωτέρω οι 47 είναι περγαμηνοί, ήτοι 8 ελληνικοί και 39 σλαβικοί, ολίγοι δε εικονογραφημένοι κυρίως δι’ επιτίτλων κοσμημάτων και αρχικών γραμμάτων με φυτικόν διάκοσμον. Ευρίσκονται επίσης εδώ 7 ειλητάρια, 2 ελληνικά και 5 σλαβικά.
Εις άλλο διαμέρισμα κάτωθι του συνοδικού τής μονής στεγάζεται η βιβλιοθήκη των εντύπων περιλαμβάνουσα εν συνόλω περί τας 20.000 εντύπων βιβλίων, εξ ων 3.000 ελληνόγλωσσα. Γίνεται η σκέψις μεταφοράς των παλαιών εκδόσεων εις το μουσείον όπου υπάρχουν τα χειρόγραφα της μονής.
Προς τούτοις η μονή Χελανδαρίου διασώζει άνω των 400 εγγράφων, εκ των οποίων 165 είναι βυζαντινά χρυσόβουλλα (ελληνικά), 160 σερβικά, 9 ρωσικά, 2 βουλγαρικά, 31 μολδοβλαχικά και 70 τουρκικά φερμάνια και βεράτια. Μεταξύ των εγγράφων τούτων συγκαταλέγονται τα ιδρυτικά χρυσόβουλλα της μονής.
9. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΛΑΥΡΑΣ
Είναι γεγονός ότι στην Μονή αυτή τρεις μοναχοί με ιδιαίτερο ο καθένας τους κλειδί ανοίγουν και κλείνουν την θύραν του σκευοφυλακίου, εις το οποίον μεταξύ άλλων πολυτίμων αντικειμένων φυλάσσονται λείψανα αγίων, λειτουργικά σκεύη, ο αποδιδόμενος εις τον αυτοκράτορα Νικηφόρον Φωκάν σάκκος, το στέμμα του ιδίου, αλλά και ένα ευαγγέλιον διεκοσμημένον δια πολυτίμων λίθων, πλήθος από ιερά άμφια, εικονίδια επί στεατίτου λίθου, μία λίαν αξιόλογος ψηφιδωτή εικών του Ιωάννου του Θεολόγου και άλλα.
Τα έντυπα βιβλία της μονής ανέρχονται εις 30.000 περίπου και περιλαμβάνουν πολλά παλαίτυπα. Τα χειρόγραφα, τα οποία φυλάσσονται με ιδιαιτέραν προσοχήν, έχουν καταλογογραφηθεί υπό του Σπυρίδωνος Λαυριώτου και ο κατάλογος εξεδόθη κατόπιν επεξεργασίας υπό του Σωφρονίου Ευστρατιάδου (Paris 1925). Περιγράφει 2.046 χειρόγραφα, εκ των οποίων τα 470 είναι περγαμηνά και τα άλλα χάρτινα. Έκτοτε έχουν προστεθεί πολλά άλλα χειρόγραφα, μεταγενεστέρας κατά το πλείστον προελεύσεως, μέρος των οποίων εκαταλογογράφησεν ο Παντελεήμων Λαυριώτης εις συμπληρωματικόν κατάλογον (ΕΕΒΣ 28, 1958, σσ. 87 - 203), περιγράφοντας 165 κώδικες, των οποίων πολλοί είναι ξενόγλωσσοι.
Εις την Μεγίστην Λαύραν υπάγονται πολλά αυτοτελή κελιά και πολλές περιοχές καλυβών, όπως είναι η Προβάτα, τα Κατουνάκια, τα Καρούλια, η Μικρά Αγία Άννα, και τρεις σκήτες.
Η Άγια Άννα, εις το νοτιοδυτικόν άκρον της χερσονήσου, είναι το πρώτον ίδρυμα του Όρους, το οποίον έλαβε την μορφήν σκήτης κατά τα μέσα του 17ου αιώνος.
Ο ναός τής Προμήτορος, περί τον οποίον συνεκεντρούντο κατά Σάββατον και Κυριακήν οι γύρω ασκητές ανοικοκοδομήθηκε ευρυχωρότερος το 1754, η δε απασχόλησις των μοναχών στις οικοδομικές εργασίες και κατά Σάββατον προεκάλεσε την έριδα περί τα Κόλλυβα. Κατάλογον των χειρογράφων αυτής συνέταξεν ο Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης (Αθήναι 1964). Εκ των 114 κωδίκων αυτής 46 είχε ήδη περιγράψει ο Σπυρίδων Λάμπρος (Κατάλογος Α', σσ. 11 - 18). Ο Ευλόγιος Κουρίλας περιέγραψε πλην των κωδίκων του Κυριακού και κώδικας μερικών καλυβών, άλλ' ατελώς (Θεολογία ττ. 15. 16. 21).
Νοτίως της μονής επί βραχώδους και επικλινούς περιοχής ζούσαν παλαιότατα ερημίτες, μεταξύ των οποίων κατά τον 14ον αιώνα διεκρίθη ο ησυχαστής Μάξιμος ο Καυσοκαλυβίτης, ονομασθείς έτσι διότι κατά καιρούς έκαιε την εκ κλάδων κατεσκευασμένην καλύβην του και μετεκινείτο από τόπου εις τόπον!
Το 1746 ελήφθη άδεια ανεγέρσεως του Κυριακού της Αγίας Τριάδος, οπότε οι καλύβες συγκρότησαν την Σκήτην των Καυσοκαλυβίων.
Τα χειρόγραφα του Κυριακού και μερικών καλυβών, συνολικώς 272, εκαταλογογράφησεν ο Ευλόγιος Κουρίλας (Paris 1930), τούτων δε 23 είχεν ήδη περιγράψει ο Σπυρίδων Λάμπρος (Β' σσ. 462 - 464).
10. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ
Η βιβλιοθήκη της Μονής άλλοτε εστεγάζετο εις τον πολυόροφον πύργον, ο οποίος δεσπόζει του όλου συγκρο¬τήματος. Τώρα ευρίσκεται εις νεόδμητον κτίριον εντός της αυλής. Περιλαμβάνει 350 περίπου χειρόγραφους κώδικες, εκ των οποίων 68 είναι περγαμηνοί, ως και 2 ειλητάρια.
Εκ των χειρογράφων τούτων 234 περιέγραψεν ο Σπ. Λάμπρος (Κατάλογος τ. Α' 1895, σ. 91 - 113) και 112 ο Λ. Πολίτης (Συμπληρωματικοί Κατάλογοι Αγίου Όρους, Γ', Χειρόγραφα μονής Παντοκράτορας, («Ελληνικά», τ. ΚΓ' 1970, σ. 251 -286). Tα έντυπα αυτής ανέρχονται εις 3.500 και είναι καλώς ταξινομημένα.
Εκ των χειρογράφων κωδίκων αξιομνημόνευτοι είναι ο υπ' αριθμόν 61 του 9ου αιώνος, περιέχων το Ψαλτήριον με περιθωριακές μικρογραφίες, ο όποιος είναι ο αρχαιότερος περγαμηνός του είδους αυτού μαζί με το Ψαλτήριον του Χλούδωφ. Εξ άλλου ως κειμήλιον φυλάσσεται το λεγόμενον Ευαγγέλιον του Καλυβίτου (αρ. 234), γραμμένον επί λεπτότατης μεμβράνης μικρών διαστάσεων εις μικροσκοπικήν γραφήν και διεκοσμημένον με θαυμάσιες μικρογραφίες. Περιέχει ευαγγέλια, απόστολον, ψαλτήριον και νεαράς.
Δυστυχώς έχουν υπεξαιρεθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες ορισμένοι κώδικες της μονής, μεταξύ των οποίων προέχουν οι υπ' αριθμόν 48 και 49, εξαίρετοι για τις μικρογραφίες των.
Ο υπ' αριθ. 69 κώδιξ κλαπείς εκ της μονής κατά την ανώμαλον περίοδον αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιον πόλεμον επωλήθη εις το Βυζαντινολογικόν Ίδρυμα του Dumbarton Oaks, εις του οποίου την βιβλιοθήκην των χειρογράφων κατεχωρήθη υπ' αριθ. 2.
Συνεχίζεται…
Από την ιστοσελίδα του κ. Άγγελου Σακκέτου
Εις το αρχείον της μονής, ήτοι εις το παλαιόν ηγουμενείον, φυλάσσονται αξιόλογες φορητές εικόνες, χρυσόβουλλα, μολυβδόβουλλα, σιγίλια και πολλά έγγραφα.
Εις συνεχόμενον προς το σκευοφυλάκιον χώρον στεγάζεται, προσωρινώς επίσης, και η βιβλιοθήκη της μονής. Εις αυτήν ανέρχεται κανείς δια στενής ελικοειδούς κλίμακος. Περιλαμβάνει 372 χειρόγραφους κώδικες, εκ των οποίων οι 75 επί περγαμηνής.
Ο Σπυρίδων Λάμπρος περιγράφει τους 320 εξ αυτών (Κατάλογος Ι, 1895, σ. 170 - 199).
Εικονογραφημένοι κώδικες υπάρχουν εν συνόλω 22, εκ των οποίων σπουδαιότερος ο υπ' αριθ. 14 (αριθ. μονής 33: Μηνολόγιον του 11ου αιώνος), ο οποίος θεωρείται και εκ των αξιολογωτέρων του Αγίου Όρους.
Πλην του τμήματος των χειρογράφων η εν λόγω βιβλιοθήκη περιέχει και υπέρ τας 2.000 εντύπων βιβλίων ποικίλης ύλης. Επίσης εις έτερον διαμέρισμα επί του δευτέρου ορόφου της βορεινής πλευράς υπάρχει και άλλη βιβλιοθήκη, εις την οποίαν ευρίσκονται περί τας 6.000 εντύπων βιβλίων, ο αριθμός των οποίων αυξάνεται με την πάροδον του χρόνου.
8. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΧΕΛΑΝΔΑΡΙΟΥ
Η βιβλιοθήκη της μονής μετεφέρθη τελευταίως εκ του παρεκκλησίου των Αρχαγγέλων εις το προαναφερθέν οίκημα, όπου στεγάζεται και το σκευοφυλάκιον αυτής. Καταλαμβάνει τον πρώτον όροφον, με ορισμένα χειρόγραφα εις τις προθήκες του δευτέρου ορόφου, και είναι καλώς οργανωμένη.
Περιλαμβάνει 181 ελληνικούς χειρόγραφους κώδικες, εκ των οποίων οι 105 περιγραφόμενοι υπό του Σπ. Λάμπρου (Κατάλογος Ι, 1895, σ. 28 - 30), ως και σπαράγματα περγαμηνών και χαρτώων κωδίκων εντός φακέλων.
Επίσης περιέχει 809 σλαβικούς κώδικες, εκ τον οποίων οι 666 έχουν καταλογογραφηθεί υπό του μοναχού Σάββα Χελανδαρινού (Sαvα Chilandarec, Rukopisy a starotisky chilandarske, 1899). Των υπολοίπων κωδίκων υπάρχει χειρόγραφος κατάλογος συμπληρούμενος εκάστοτε υπό των πατέρων βιβλιο¬θηκαρίων της μονής.
Εκ των ανωτέρω οι 47 είναι περγαμηνοί, ήτοι 8 ελληνικοί και 39 σλαβικοί, ολίγοι δε εικονογραφημένοι κυρίως δι’ επιτίτλων κοσμημάτων και αρχικών γραμμάτων με φυτικόν διάκοσμον. Ευρίσκονται επίσης εδώ 7 ειλητάρια, 2 ελληνικά και 5 σλαβικά.
Εις άλλο διαμέρισμα κάτωθι του συνοδικού τής μονής στεγάζεται η βιβλιοθήκη των εντύπων περιλαμβάνουσα εν συνόλω περί τας 20.000 εντύπων βιβλίων, εξ ων 3.000 ελληνόγλωσσα. Γίνεται η σκέψις μεταφοράς των παλαιών εκδόσεων εις το μουσείον όπου υπάρχουν τα χειρόγραφα της μονής.
Προς τούτοις η μονή Χελανδαρίου διασώζει άνω των 400 εγγράφων, εκ των οποίων 165 είναι βυζαντινά χρυσόβουλλα (ελληνικά), 160 σερβικά, 9 ρωσικά, 2 βουλγαρικά, 31 μολδοβλαχικά και 70 τουρκικά φερμάνια και βεράτια. Μεταξύ των εγγράφων τούτων συγκαταλέγονται τα ιδρυτικά χρυσόβουλλα της μονής.
9. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΛΑΥΡΑΣ
Είναι γεγονός ότι στην Μονή αυτή τρεις μοναχοί με ιδιαίτερο ο καθένας τους κλειδί ανοίγουν και κλείνουν την θύραν του σκευοφυλακίου, εις το οποίον μεταξύ άλλων πολυτίμων αντικειμένων φυλάσσονται λείψανα αγίων, λειτουργικά σκεύη, ο αποδιδόμενος εις τον αυτοκράτορα Νικηφόρον Φωκάν σάκκος, το στέμμα του ιδίου, αλλά και ένα ευαγγέλιον διεκοσμημένον δια πολυτίμων λίθων, πλήθος από ιερά άμφια, εικονίδια επί στεατίτου λίθου, μία λίαν αξιόλογος ψηφιδωτή εικών του Ιωάννου του Θεολόγου και άλλα.
Τα έντυπα βιβλία της μονής ανέρχονται εις 30.000 περίπου και περιλαμβάνουν πολλά παλαίτυπα. Τα χειρόγραφα, τα οποία φυλάσσονται με ιδιαιτέραν προσοχήν, έχουν καταλογογραφηθεί υπό του Σπυρίδωνος Λαυριώτου και ο κατάλογος εξεδόθη κατόπιν επεξεργασίας υπό του Σωφρονίου Ευστρατιάδου (Paris 1925). Περιγράφει 2.046 χειρόγραφα, εκ των οποίων τα 470 είναι περγαμηνά και τα άλλα χάρτινα. Έκτοτε έχουν προστεθεί πολλά άλλα χειρόγραφα, μεταγενεστέρας κατά το πλείστον προελεύσεως, μέρος των οποίων εκαταλογογράφησεν ο Παντελεήμων Λαυριώτης εις συμπληρωματικόν κατάλογον (ΕΕΒΣ 28, 1958, σσ. 87 - 203), περιγράφοντας 165 κώδικες, των οποίων πολλοί είναι ξενόγλωσσοι.
Εις την Μεγίστην Λαύραν υπάγονται πολλά αυτοτελή κελιά και πολλές περιοχές καλυβών, όπως είναι η Προβάτα, τα Κατουνάκια, τα Καρούλια, η Μικρά Αγία Άννα, και τρεις σκήτες.
Η Άγια Άννα, εις το νοτιοδυτικόν άκρον της χερσονήσου, είναι το πρώτον ίδρυμα του Όρους, το οποίον έλαβε την μορφήν σκήτης κατά τα μέσα του 17ου αιώνος.
Ο ναός τής Προμήτορος, περί τον οποίον συνεκεντρούντο κατά Σάββατον και Κυριακήν οι γύρω ασκητές ανοικοκοδομήθηκε ευρυχωρότερος το 1754, η δε απασχόλησις των μοναχών στις οικοδομικές εργασίες και κατά Σάββατον προεκάλεσε την έριδα περί τα Κόλλυβα. Κατάλογον των χειρογράφων αυτής συνέταξεν ο Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης (Αθήναι 1964). Εκ των 114 κωδίκων αυτής 46 είχε ήδη περιγράψει ο Σπυρίδων Λάμπρος (Κατάλογος Α', σσ. 11 - 18). Ο Ευλόγιος Κουρίλας περιέγραψε πλην των κωδίκων του Κυριακού και κώδικας μερικών καλυβών, άλλ' ατελώς (Θεολογία ττ. 15. 16. 21).
Νοτίως της μονής επί βραχώδους και επικλινούς περιοχής ζούσαν παλαιότατα ερημίτες, μεταξύ των οποίων κατά τον 14ον αιώνα διεκρίθη ο ησυχαστής Μάξιμος ο Καυσοκαλυβίτης, ονομασθείς έτσι διότι κατά καιρούς έκαιε την εκ κλάδων κατεσκευασμένην καλύβην του και μετεκινείτο από τόπου εις τόπον!
Το 1746 ελήφθη άδεια ανεγέρσεως του Κυριακού της Αγίας Τριάδος, οπότε οι καλύβες συγκρότησαν την Σκήτην των Καυσοκαλυβίων.
Τα χειρόγραφα του Κυριακού και μερικών καλυβών, συνολικώς 272, εκαταλογογράφησεν ο Ευλόγιος Κουρίλας (Paris 1930), τούτων δε 23 είχεν ήδη περιγράψει ο Σπυρίδων Λάμπρος (Β' σσ. 462 - 464).
10. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ
Η βιβλιοθήκη της Μονής άλλοτε εστεγάζετο εις τον πολυόροφον πύργον, ο οποίος δεσπόζει του όλου συγκρο¬τήματος. Τώρα ευρίσκεται εις νεόδμητον κτίριον εντός της αυλής. Περιλαμβάνει 350 περίπου χειρόγραφους κώδικες, εκ των οποίων 68 είναι περγαμηνοί, ως και 2 ειλητάρια.
Εκ των χειρογράφων τούτων 234 περιέγραψεν ο Σπ. Λάμπρος (Κατάλογος τ. Α' 1895, σ. 91 - 113) και 112 ο Λ. Πολίτης (Συμπληρωματικοί Κατάλογοι Αγίου Όρους, Γ', Χειρόγραφα μονής Παντοκράτορας, («Ελληνικά», τ. ΚΓ' 1970, σ. 251 -286). Tα έντυπα αυτής ανέρχονται εις 3.500 και είναι καλώς ταξινομημένα.
Εκ των χειρογράφων κωδίκων αξιομνημόνευτοι είναι ο υπ' αριθμόν 61 του 9ου αιώνος, περιέχων το Ψαλτήριον με περιθωριακές μικρογραφίες, ο όποιος είναι ο αρχαιότερος περγαμηνός του είδους αυτού μαζί με το Ψαλτήριον του Χλούδωφ. Εξ άλλου ως κειμήλιον φυλάσσεται το λεγόμενον Ευαγγέλιον του Καλυβίτου (αρ. 234), γραμμένον επί λεπτότατης μεμβράνης μικρών διαστάσεων εις μικροσκοπικήν γραφήν και διεκοσμημένον με θαυμάσιες μικρογραφίες. Περιέχει ευαγγέλια, απόστολον, ψαλτήριον και νεαράς.
Δυστυχώς έχουν υπεξαιρεθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες ορισμένοι κώδικες της μονής, μεταξύ των οποίων προέχουν οι υπ' αριθμόν 48 και 49, εξαίρετοι για τις μικρογραφίες των.
Ο υπ' αριθ. 69 κώδιξ κλαπείς εκ της μονής κατά την ανώμαλον περίοδον αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιον πόλεμον επωλήθη εις το Βυζαντινολογικόν Ίδρυμα του Dumbarton Oaks, εις του οποίου την βιβλιοθήκην των χειρογράφων κατεχωρήθη υπ' αριθ. 2.
Συνεχίζεται…
Από την ιστοσελίδα του κ. Άγγελου Σακκέτου
